Biseksualiteit 2.0: trend of taboe?
Iedere biseksuele vrouw krijgt ze te horen: opmerkingen als ‘je kunt zeker niet kiezen’. Of, erger nog: ‘je wílt gewoon niet kiezen’! Het beeld van de biseksuele vrouw is dat van een losbandig feestbeest dat haar partners ongelukkig maakt. Maar is dat wel zo?
Allereerst: biseksualiteit bestaat. Sterker nog, liefst vijftien procent van de Nederlandse vrouwen identificeert zichzelf als ‘bi’, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau uit 2012. In het dierenrijk (pinguïns, geiten, bonobo’s) is het de praktijk van alledag om vrijages aan te gaan met zowel mannelijke als vrouwelijke soortgenoten. In de natuur komt biseksualiteit méér voor dan exclusieve homoseksualiteit. En we weten, sinds Alfred Kinsey in 1948 zijn ‘heterosexual-homosexual rating scale’ introduceerde, dat de seksuele voorkeur van de mens zich niet als een zwart-wit verhaal laat vertellen.
En toch blijven de vooroordelen over biseksualiteit hardnekkig. ‘Moe word ik daarvan’, zegt Lara (29), projectmedewerker bij een maatschappelijke organisatie en openlijk biseksueel. ‘Het is zó vervelend om elke keer opnieuw te moeten uitleggen hoe het zit. Voor je het weet zit je wéér urenlang te discussiëren louter over de vraag of biseksualiteit überhaupt wel bestaat. En het doet me pijn om als biseksuele vrouw juist in de lesbische scene op zoveel onbegrip en weerstand te stuiten.’
In de bestaande vooroordelen herkent Lara zichzelf niet. Ze legt uit: ‘Ik sta niet polyamoreus in het leven, ik heb geen behoefte aan meerdere partners tegelijk, en als ik iemand ontmoet met wie ik de rest van mijn leven wil delen dan wil ik, net als de meeste andere mensen, hem of haar gewoon trouw zijn.’
Dorien (37) is verpleegkundige van beroep, en eveneens al jarenlang uit de kast als biseksueel. Zij ziet het juist als een mooie uitdaging om tegen dit soort vooroordelen in te gaan. ‘Ik weerleg het gewoon met argumenten’, zegt de Leidse. ‘Dan zeg ik: ‘ík ben trouw in mijn relaties, wil jij soms liever een heteroseksuele vrouw die wél vreemdgaat?’ Alsof monogamie iets te maken heeft met seksuele geaardheid! Onzin.’
Lesbiennes worden bang en jaloers van biseksuele vrouwen
Lara benoemt een probleem dat bij interviews met biseksuelen vaker ter sprake komt: de onverwachte discriminatie uit de gay scene zelf. Het is op zijn minst opmerkelijk te noemen dat die niet meer open minded is of minder in hokjes denkt. Hoe kan het dat een groep die zelf weet wat het is om onbegrepen te worden, de ogen sluit voor de mogelijkheid dat er een derde vorm van seksuele geaardheid bestaat?
Erwin Heyl is voorzitter van het Landelijk Netwerk Biseksualiteit (LNBi, de belangenvereniging voor biseksueel Nederland). Hij stelt: ‘Discriminatie tegen biseksuele vrouwen komt helaas nog veel voor in de scene. In naam spreekt men altijd netjes van ‘LHTB’ of holebi, maar in de praktijk worden biseksuele vrouwen lang niet altijd serieus genomen.’ Volgens Heyl heeft dat te maken met een aantal factoren. Heyl: ‘Sommigen lesbische vrouwen zien de man echt nog als vijand. Zij vinden het bedreigend en lastig te accepteren als een vrouw ook relaties met een man aangaat. Daarnaast speelt de angst om de partner kwijt te raken een rol.’
Dorien deelt die visie: ‘Volgens mij gaat het om de diepgewortelde angst die in alle mensen zit om je geliefde te verliezen. Lesbische vrouwen denken dan: ‘straks wordt ik verlaten voor een man’. Op een onbewuster niveau speelt wellicht ook de angst dat je als lesbische vrouw je biseksuele vriendin niet de ‘full package’ kan geven. Anna, 32 en freelance camerajournalist, herkent dat in haar eigen relatie. ‘Ik merk aan mijn vriendin dat ze het bijvoorbeeld niet kan waarderen als ik grappen maak over seks met mannen. Het maakt haar onzeker, omdat ze het gevoel heeft dat ze me niet kan geven waar ik behoefte aan heb.’
Volgens Lara speelt ook jaloezie soms een rol. ‘De coming out is voor lesbiennes soms lastig’, stelt ze. ‘Ik heb het idee dat zij soms denken dat dit voor biseksuele vrouwen makkelijker is, omdat je niet per se uit de kast hoeft te komen zolang je geen relatie aangaat met een vrouw. En dat je je zelfs dan nog niet hoeft te outen als lesbienne, omdat je altijd nog beschouwd kan worden als een heteroseksuele vrouw die toevallig een keer een relatie met een vrouw heeft. Die gedachte geeft wellicht aanleiding tot jaloezie’, meent Lara.
De biseksuele vrouw bestaat niet
Tijd om het beeld van de biseksuele vrouw bij te stellen. Maar als die zich niet herkent in de vooroordelen die de ronde doen, wie is ze dan wel? Hoe denken biseksuele vrouwen over thema’s als relaties, trouw en hun eigen seksuele identiteit? Allereerst: de biseksuele vrouw bestaat natuurlijk niet. Het LNBi publiceerde onlangs het boekje ‘Bi in Beeld’, waarin biseksuele vrouwen en mannen vertellen over hun identiteit, hun seksualiteit en hoe ze daar mee om gaan.
Het boek laat een divers beeld zien van de Nederlandse biseksuele vrouw. De een wordt verliefd op mannen en vrouwen en voelt zich ook door beide seksen fysiek aangetrokken. Een ander gaat alleen relaties aan met meiden, maar voelt zich seksueel eveneens sterk aangetrokken tot mannen. Weer een ander wordt alleen verliefd op mannen, maar genieten enorm van seks met vrouwen. Sommige vrouwen fantaseren alleen, anderen voegen de daad bij de gedachte. Sommigen noemen zichzelf ‘bi’, anderen hebben helemaal niets met dat label.
De gemene deler van al die verschillen: het voelen van seksuele en/of emotionele aantrekking tot zowel mannen als vrouwen. In principe een kwestie van zelfdefinitie, vindt Erwin Heyl van het LNBi. ‘Maar’, benadrukt hij, ‘het voelen van seksuele aantrekking is wel onderscheidend.’ Grappend: ‘Want als je alle vrouwen meetelt die wel eens ‘voor de leuk’ met een vrouw hebben gezoend, is de helft van alle Nederlandse vrouwen bi.’
Ook als het gaat om de keuze voor een relatievorm, laten biseksuele vrouwen een enorme diversiteit aan voorkeuren zien. Er zijn vrouwen die ervoor kiezen om een polyamoreuze driehoeksrelatie aan te gaan. En ja, er bestaan vrouwen die tegelijkertijd op een man en een vrouw verliefd kunnen worden. Zoals iedere vrouw die een relatie heeft zich wel eens aangetrokken voelt tot een ander lichaam dan dat van haar partner. Om over overspelige mannen maar te zwijgen. Maar, de hypothese dat polyamorie gelijk staat aan de biseksuele identiteit, dat staat nergens in het zwart geschreven, en is uit onderzoek nog nooit gebleken.
Verliefd op de persoon?
Veel biseksuele vrouwen geven aan verliefd te worden op een persoon. Een keuze tussen een man en een vrouw, of tussen ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’ is daarom misschien te simpel. Maar hoe gek is de gedachte dat biseksuele vrouwen van tijd tot tijd bewust kunnen genieten van het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke liefde?
Ana: ‘In een relatie met een man vind ik het fijn om echt de rol van vrouw te kunnen spelen. De rolverdeling is helder, en dat is prettig. Dat verklaart ongetwijfeld waarom ik op sterke, in mijn ogen ‘mannelijke’ mannen val.’ Lara herkent zich in dat beeld: ‘Ik vind het fijn als een man praktische dingen voor me oplost: het fixen van een lampje, het openhouden van een deur. Daarin ben ik best traditioneel.’
Dorien ziet het anders. Zij vindt het fijn om in het samenzijn met een man juist haar eigen mannelijke eigenschappen te kunnen uiten. Dorien: ‘Bij een man word ik zelf ook stoer en zakelijk. Terwijl ik in relaties met vrouwen juist mijn vrouwelijke eigenschappen veel meer uit. Dan word ik zelf ook ineens wat tuttiger, verzorgder en meisjesachtiger.’ Lara: ‘Maar eigenlijk val ik gewoon op mensen. En of dat nou een man is of een vrouw, dat doet er eigenlijk niet toe. Het gaat altijd om de mens die op je pad komt.’
‘Biseksuelen zijn onzeker en onzichtbaar’
Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) onderzocht ervaringen van Nederlandse biseksuelen. Één van de conclusies uit het onderzoek is dat biseksuele vrouwen zich minder vaak gelukkig voelen dan lesbiennes. En, opmerkelijk: ze hebben vaker suïcidale gedachten. Stevige bevindingen. Jantine van Lisdonk, co-auteur van het rapport, licht toe. ‘We hebben niet kunnen vaststellen of er een directe relatie is tussen deze uitkomsten en biseksualiteit’ aldus de onderzoekster. ‘Maar we kunnen wel stellen dat biseksuele vrouwen op bepaalde aspecten binnen het psychisch welbevinden in ieder geval minder goed scoren dan lesbische vrouwen.’
Feit is wel dát er een aantal problemen en issues bestaat waar biseksuele vrouwen wel, en lesbische vrouwen minder mee geconfronteerd worden. Eén van die problemen is stress als gevolg van discriminatie of vooroordelen, oftewel: ‘minderheidsstress’. Maar dan dubbelop: vechten tegen hetero-normen én tegen de lesbische moraal. Daarnaast is het als biseksueel lastiger om jezelf te identificeren. Biseksualiteit is onzichtbaar in de samenleving. Er bestaan maar weinig rolmodellen en er is geen biseksuele gemeenschap waarmee je je kunt identificeren. ‘Bestáát het wel wat en wie ik ben?’, kan een biseksueel zichzelf in verwarring afvragen. Ondertussen verwacht de buitenwereld wel dat er een keuze wordt gemaakt. Biseksuele vrouwen komen daardoor vaak later uit de kast dan lesbiennes, en ook dat leidt weer tot een vergroting van de stressbeleving.
Trend of taboe?
Even leek het erop dat alle scepsis en taboe de wereld uit gezongen werd. ‘I kissed a girl’ zong Kate Perry. And she liked it. Popicoon Madonna kuste tieneridolen Britney Spears en Christina Aguilera tijdens een onvervalste menage a trois op het podium van de MTV Awards. Op zaterdagavonden in de lokale discotheek zoenden jonge meisjes er lustig op los. En de jongens, die vonden het maar wat opwindend. Maar, taboedoorbrekend bleek deze trend helaas niet. ‘Het is altijd goed om meer rolmodellen te hebben’, zegt Erwin Heyl, ‘maar je kunt je afvragen of dit de juiste rolmodellen zijn.’ Anna is evenzeer sceptisch: ‘Eigenlijk verpesten dit soort meisjes het voor ons. Door hun losbandige ‘geëxperimenteer’ moeten wij nog meer ons best doen om te bewijzen dat we echt wel serieus kunnen zijn in een relatie met een vrouw.’
Ook onderzoekster Van Lisdonk weet niet of deze ontwikkeling meer tolerantie voor de biseksuele identiteit heeft opgeleverd. ‘Er lijkt inderdaad in de muziek- en filmwereld meer ruimte voor vrouwen en meisjes om te flirten met biseksualiteit’, betoogt Van Lisdonk. ‘Maar, hier zijn duidelijke voorwaarden aan verbonden. De meisjes moeten passen in het beeld van de verleidelijke, vrouwelijke vrouw en dus voldoen aan de uiterlijke standaarden zoals die in de heterowereld gelden.’ Anders gezegd: experimenteren mag, maar biseksueel zijn ligt nog steeds gevoelig.
Emancipatie van de biseksuele vrouw
Wat moet er gebeuren om de acceptatie van biseksuelen te vergroten? Welke stappen moeten organisaties, overheid en politiek nemen om af te rekenen met de vooroordelen en de clichés? Eric Heyl van het LNBi pleit voor het vergroten van de zichtbaarheid. ‘We moeten laten zien dat wij er ook zijn en dat we er ook mógen zijn’, stelt hij. ‘Dat is belangrijk voor de bekendheid van biseksualiteit in de buitenwereld, maar ook voor biseksuelen zelf. Dat biedt herkenning en het maakt ze weerbaarder.’ Het COC zet vooral in op betere voorlichting.
Susanne te Braak, projectleider Voorlichting bij COC Nederland: ‘De verplichte voorlichting op scholen is een doorbraak. Doordat scholen straks verplicht met het onderwerp aan de slag moeten, krijgen wij als COC ook de kans om de juiste informatie over dit onderwerp onder het voetlicht te brengen.’ Het COC heeft, in samenwerking met andere organisaties, een methode ontwikkeld om biseksualiteit bespreekbaar te maken in klassen. Te Braak: ‘Kern van de methode is dat de vooroordelen worden besproken en dat er wordt uitgelegd dat biseksualiteit een volwaardige seksuele identiteit is die in de eerste plaats met liefde te maken heeft.’
Jantine van Lisdonk van het Sociaal Cultureel Planbureau wijst op het belang van meer onderzoek en op de rol die maatschappelijke organisaties kunnen spelen. Van Lisdonk: ‘Door betere informatie op basis van onderzoek kunnen allereerst vooroordelen worden weggenomen. De overheid en maatschappelijke organisaties kunnen vervolgens beleid ontwikkelen dat zich op biseksuelen en hun specifieke problematiek richt.’
Niet voor alle biseksuele vrouwen zijn deze emancipatoire stappen nodig. Dorien: ‘Iemand zei laatst iets negatiefs over mijn ‘bi zijn’. Ik heb daar een dag mee gezeten, erover nagedacht en toen geconcludeerd: ‘take it or leave it, this is who I am’! Ik heb een ring laten maken in de vorm van het biseksuele triangl-logo en kan nu volmondig zeggen: ‘ik een gelukkige, heel trotse biseksuele vrouw!’
